1914 ஜூலை 8ம் நாள், கல்கத்தாவின் தெற்கு பகுதியில் உள்ள ஹிந்துஸ்தான் பார்க்கில் ஒரு குழந்தை பிறந்தது. மருத்துவர் நிஷிகாந்த பாசுவின் மகனாகப் பிறந்த அந்தக் குழந்தைக்கு ஜோதி பாசு என்று பெயரிட்டார்கள். பின்னாளில் அந்த ஜோதி (ஒளி) வங்க மக்களின் வாழ்வில் புதிய வெளிச்சத்தை ஏற்றியது.
செயின்ட் சேவியர்ஸ் பள்ளியில் சீனியர் கேம்பிரிட்ஜ் படித்த ஜோதி பாசு, பின்னர் பிரசிடென்சி கல்லூரியில் ஆங்கில இலக்கியத்தில் முதுகலைப் பட்டம் பெற்றார். 1930ல் சூர்யா சேன் தலைமையிலான சிட்டகாங் ஆயுதக் கிளர்ச்சி அவரை பெரிதும் கவர்ந்தது. அதுவே அவரது புரட்சிகர சிந்தனைகளின் விதையாக அமைந்தது.
1935ல் சட்டம் படிக்க லண்டன் சென்றார். அங்கே வி.கே. கிருஷ்ணமேனனின் ‘இந்தியா லீக்கில்’ முக்கிய உறுப்பினரானார். ஹாரி பாலிட், ரஜனி பாமி தத், பென் பிராட்லி போன்ற பிரிட்டிஷ் கம்யூனிஸ்ட் தலைவர்களின் மார்க்சிய வகுப்புகளில் கலந்து கொண்டார். லண்டன் மஜ்லிஸின் முதல் செயலாளரானார். இந்தியா திரும்பியதும் கம்யூனிஸ்ட் கட்சியில் இணைய முடிவெடுத்தார்.
1940ல் கல்கத்தா திரும்பிய ஜோதி பாசு, வழக்கறிஞர் தொழிலை துறந்து கம்யூனிஸ்ட் கட்சியின் முழுநேர ஊழியரானார். 1944ல் வங்காள-அஸ்ஸாம் ரயில்வே தொழிலாளர் சங்கத்தின் முதல் செயலாளரானார். 1946ல் ரயில்வே தொழிலாளர் தொகுதியிலிருந்து சட்டமன்ற உறுப்பினரானார். தேப்பாகா இயக்கம், தொழிலாளர் போராட்டங்கள் என அனைத்திலும் முன்னணியில் நின்று போராடினார்.
1977ல் இடதுசாரி முன்னணி ஆட்சிக்கு வந்தபோது முதலமைச்சரான ஜோதி பாசு, தொடர்ந்து 23 ஆண்டுகள் அப்பதவியில் இருந்தார். அவரது ஆட்சியில்:
- நிலச்சீர்திருத்தங்கள் மூலம் விவசாயிகளின் வாழ்வில் மாற்றம்; - பஞ்சாயத்து ராஜ் மூலம் அதிகார பரவலாக்கம்
- தொழிலாளர்களுக்கு தொழிற்சங்க உரிமைகள்; - கல்வியின் விரிவாக்கம்; - விவசாயத்தில் புரட்சிகர முன்னேற்றம்;
- ஹல்தியா பெட்ரோகெமிக்கல்ஸ், பக்ரேஸ்வர் அனல்மின் நிலையம் போன்ற தொழில் திட்டங்கள்
- மத்திய-மாநில உறவுகளில் புதிய பரிமாணம்
1996ல் பிரதமர் பதவிக்கு பரிந்துரைக்கப்பட்டார். இந்திரா காந்தி, ராஜீவ் காந்தி, நரசிம்ம ராவ் ஆட்சிக் காலங்களில் காங்கிரஸ் எதிர்ப்பு மதச்சார்பற்ற கூட்டணியை உருவாக்குவதில் முக்கிய பங்காற்றினார். பாஜகவின் வகுப்புவாத அரசியலுக்கு எதிராகவும் போராடினார்.
2000ம் ஆண்டு முதலமைச்சர் பதவியிலிருந்து தானாக விலகினாலும், 2006 வரை கட்சிப் பணிகளில் தீவிரமாக ஈடுபட்டார். எளிமை, உறுதி, அர்ப்பணிப்பு என்ற மூன்று அம்சங்களை வாழ்நாள் முழுவதும் கடைப்பிடித்த இந்த மகத்தான தலைவர், இந்திய கம்யூனிச இயக்கத்தின் வரலாற்றில் தனி அத்தியாயமாகத் திகழ்கிறார்.